Soms komt er je zomaar wat aangewaaid, via een ontmoeting, via lectuur…. Vandaag kwam ik terecht bij een tekst over yoga, die oude, Indische, hindoeïstische praktijk, die door velen verengd wordt tot heilsgymnastiek voor lichaam en geest. Maar achter die yoga zit een hele waaier aan levenswijsheid. Eens te meer blijkt dat daarin veel zit wat ons westerse petje te boven gaat, ja ons zelfs tegen de borst stuit. Omdat we het niet snappen? Zeker. Maar ook omdat het haaks staat op wat ons westers aanvoelen en onze culturele achtergrond ons geleerd hebben en wat we vaak slechts moeizaam na eeuwen strijd hebben verkregen.

 

Tijdens mijn lectuur viel mijn blik op het woordje aparigraha. Volgens de onvolprezen Wikipedia betekent dat: het tenietdoen van begeerte naar goederen, en vrijheid van vergaardrift. Met als gevolg een groter gevoel van heelheid. Tot zover is daar niets mis mee; ook het zenboeddhisme maant ons aan onze begeerten binnen redelijke perken te houden, en dat de graaicultuur ons linea recta de dieperik injaagt heeft de recente bankencrisis ons pijnlijk doen ervaren.

In sommige interpreteringen krijgt aparigraha echter een andere kleur. Dan heet het: Het niet aanvaarden van geschenken of van wat men niet heeft verdiend!..... Verdien eerst, begeer dan!

 

We zijn dus ons geluk, het cadeau dat het leven is, niet waard als we het niet eerst verdiend hebben? Dat klinkt behoorlijk streng: eerst verdienen, dan begeren! Ook in het boeddhisme klinkt die kreet af en toe. Daardoor wordt het vaak geïnterpreteerd als zou het negatief, pessimistisch zijn en aansturen op het ontkennen en terugdringen van ieder verlangen! Dat is fout én dodelijk. Zo stuurt men aan op robotachtige mensen, die al hun verlangens angstvallig moeten onderdrukken! Elk fundamentalisme van die aard moeten we weigeren, uit welke hoek het ook komt, omdat het levensontkennend is en leidt tot verkramping en frustraties. Matigheid past grote zaken, maar zelfkastijding of misplaatst schuldgevoel kunnen we missen.

 

Oosterse wijsheden kunnen ons nochtans veel aanbieden als inzicht, uitnodigen tot nadenken. De acht boeddhistische Edele Waarheden bieden daartoe ruimschoots gelegenheid. Het zijn geen wetten, geen aan- of vermaningen op straffe van kwelling in dit of een volgend leven, maar ze geven vriendelijk zachte, wijze aanbevelingen, suggesties die je erop wijzen dat je met veel dingen in het leven ook anders, vrijer kunt omgaan. De Boeddha houdt ons acht levensregels voor, hij steekt niet de bestraffende vinger op van het GIJ ZULT, maar nodigt ons uit zijn trainingsregels (die dus geen geboden of verboden zijn!) op ons te nemen en ze naar best vermogen te incarneren (d.i. er handen en voeten aan te geven), vanuit het verlangen goed te doen. (1) Ik zal ze dus nooit beschouwen als dwingend en me nooit laten wijsmaken dat ik slecht ben, of mijn geluk niet verdiend heb omdat ik een of ander wetje per ongeluk zou overtreden hebben! Een dergelijke indoctrinatie doet het leven stollen, dan stroomt het niet meer, dan roest alles vast! Dan kan er geen sprake meer zijn van een bevrijdende spiritualiteit.

 

Toen ik me voor zen begon te interesseren heb ik me meteen voorgenomen niet van de ene starre kerk in de andere te rollen. En alles wat daar ook maar naar zweemde heb ik meteen de rug toegekeerd, daar ben ik hard van weggelopen. Ook in de zenwereld lopen er mensen rond die zich rigide en formeel opstellen en zeer streng in de leer zijn! Ze doen maar, maar mijn portie mogen ze aan Fikkie geven. Als een religie, een spiritualiteit niet blij en energiek maakt en het leven viert, dan stinkt ze! En er is veel dat stinkt! Er is zelfs veel dat stinkt naar zen (een bekende uitdrukking om te zeggen dat er in zen ook zijn die er zich makkelijk van afmaken met dooddoeners die zogezegd een strenge wijsheid moeten meegeven).

 

Alles wat ademt en leeft, alle liefde heeft recht om te leven, en de plicht zich te verzetten tegen wat het ontkennen wil. Alles is bevrijdende leegte, opening naar zovele mogelijkheden. Dat "verdienen" vind ik een erg fnuikende gedachte. Trouwens, stel dat je je geluk verdiend hebt, impliceert dat dan ook dat als je verdriet, pijn en ziekte overkomen, dat je die dan óók "verdiend" hebt? Mooie boel wordt dat! Dan is het alleen nog maar "Eigen schuld, dikke bult." Op geluk heb je geen recht, tenzij je eerst ongelooflijk je best doet om het te verdienen (en wie gaat daarvoor de norm bepalen, wie gaat daarop punten geven? De Opperste Schoolmeester?) en als je niet genoeg je best doet, krijg je een hoop ellende op je dak ; die heb je dan ook verdiend? Niet echt een boodschap van hoop.

 

Aude sapere, durf (zelf) te denken, is via Kant het motto geworden van een goed begrepen vrijzinnigheid! Die vrijzinnigheid geldt ook in zen. Zij is gericht tegen al wie probeert ons met letterlijkheid en rigiditeit te zeggen hoe we moeten leven om ons heil te VERDIENEN.

_____________

(1) Deze visie wordt mooi verwoord in: Dhammaketu (2012). Boeddha NU. Rotterdam: Asoka. (p. 130)