Ben jij boeddhist? Van welke strekking? Uit welke school? Geen idee! Geen idee! Trouwens, kun je als westerling wel ooit boeddhist worden? Het Oosten staat mijlenver van ons af, wij zijn geen Chinezen, Japanners, Tibetanen, Koreanen, Vietnamezen. Wat wij uit hun gedachtegoed hebben gedistilleerd is een flauw afkooksel van het origineel, in het beste geval de lightversie van de boodschap. We hebben er uitgehaald wat ons aanstond en dat in het jasje gestoken dat ons het best past. Dus, allemaal vals en nep? Een mengeling van oosterse wijsheid, esoterie, theosofie, new-age, vele malen door elkaar geklutst, tot er een papje van overblijft dat voor “iedereen die op zoek is naar de waarheid” licht verteerbaar is en bijdraagt tot een algemeen gevoel van welbevinden? Een zengevoel, of zoiets? Als het dat is, geef mijn portie dan maar aan Fikkie.
Ja, wij hier in het westen hebben ons eigen boeddhisme gekneed en gesmeed. Daar is niets mis mee, zo is het altijd gegaan. De kracht van het boeddhisme ligt hierin dat het zich altijd heeft afgevraagd hoe het zijn boodschap kan inpassen in de cultuur waarin het terechtkomt. Het Indische boeddhisme is niet onverkort het Chinese, het Japanse, het Amerikaans-Europese. En er bestaat bij mijn weten geen Keuringsdienst van Geestelijke Waarden, die waarmerken van authenticiteit uitdeelt aan een of andere boeddhistische obediëntie. Iets oudere Nederlanders zijn opgegroeid met de reclameslogan Rang is alleen Rang als er ‘Rang’ op staat. Het moest er dus echt op staan, dat woord. Boeddhisme is alleen boeddhisme als er ‘boeddhisme’ op staat. Mooi zo, dan zetten we dat er toch gewoon op. Het is Rang, Mars, Cola, boeddhisme als we er met z’n allen belang aan hechten dat we het Rang, Mars, Cola, boeddhisme noemen. Is dat duidelijk? Zijn we nu gerustgesteld? Zullen we nooit meer zeggen dat Olé van Aldi even goed is als Leo van Kraft? 1
Of mijn boeddhisme waterproof is, weet ik niet, en ik ben daar ook niet zo mee bezig. Het enige wat ik durf zeggen is dat het boeddhisme in het algemeen en het zenboeddhisme in het bijzonder een rijke inspiratiebron vormen in mijn leven. Hoe ziet mijn (zen)boeddhisme er dan uit? Ik overvlieg met u mijn zenlandschap.
stilte
Ook al geloof je geen snars van de hele boeddhistische santenkraam, de basis van alle spiritualiteit is en blijft de stilte. Oorverdovend is ze, angstwekkend ook omdat ze je meteen in je naaktheid plaatst, alleen met jezelf. Die confrontatie aangaan is een opdracht voor een heel mensenleven.
leegte
Meteen zitten we in de kern van de Hartsoetra:
Hier, Shariputra, is vorm Leegte, Leegte vorm, is vorm niet gescheiden van de Leegte, Leegte niet gescheiden van de vorm, al wat vorm uitdrukt is Leegte, al wat Leegte is heeft vorm. 2
Die leegte als scheppende ruimte van het niets (no-thing) ervaren, kan alleen maar leiden tot verlichting.
niet(s)doen
Dit is de wijsheid van de Tao. Proberen de harmonie tussen yin en yang niet te verstoren door al te nadrukkelijk en brutaal in te grijpen in de natuurlijke gang van zaken.
mediteren
Voor ons, meer dan voor de oosterlingen, is dit de basis van onze beoefening. In aandacht aanwezig zijn, ons niet laten misleiden door onze gedachten, fantasieën, emoties en illusies, maar iedere keer weer terugkeren naar de adem. dat is onze vorm van spiritualiteit.
soberheid
Proberen je te ontdoen van het overbodige. De sobere, radicale strakheid van zen spreekt ons aan. Nochtans, uit de volgende bedenking blijkt dat we ons daarop niet mogen blindstaren:
Er wordt vaak een verband gelegd met de vermeende strakheid en rationaliteit die zen eigen zouden zijn, en die als nogal masculien en technisch worden beschouwd. Van zen wordt dan ook vaak gedacht dat de karakteristieke strakheid er altijd is geweest en verband hiel met de cultus en parktijken van de Japanse samoerai. Het is echter de vraag of dat klopt. Veel kloosters in Japan zagen zich in de negentiende eeuw gedwongen delen van hun interieur te verkopen wegens financiële veranderingen. Daarom zijn ze nu zo leeg en lijken ze zo strak, esthetisch en spaarzaam ascetisch. 3
mededogen
Geen wijsheid zonder mededogen, geen prajñā zonder karunā. Als onze meditatie zich niet vertaalt in een mildere omgang met de werkelijkheid en in mededogen met onze medemens, vervalt ze in vrijblijvendheid. Groot mededogen spreken we uit in de
geloften van de bodhisattva,
waarvan de eerste luidt: Hoe talloos de levende wezens ook zijn, ik beloof ze alle te bevrijden. Er bestaat geen redding, als niet iedereen gered wordt.
Hisamatsu
Waar ga je staan, als je geen plek meer hebt om te gaan staan? De koan van Hisamatsu drukt de radicaliteit van zen uit, de noodzaak van een totale ommekeer, het ter discussie stellen van al onze zogenaamd fundamentele zekerheden.
gelofte aan de mensheid
Kalmte en evenwicht, ontwaken tot ons ware zelf, mensen worden vol van mededogen, bewust zijn van de persoonlijke en maatschappelijke doodstrijd.
ontwaken tot het ware zelf
De Wijsheid voorbij alle wijsheid. Niet te vatten in woorden of met onze rationele vermogens. Dat wat overblijft als we ons van alles ontdaan en ontweldigd hebben. Oergrond, on-grond, oorspronkelijk gezicht, leegte, het ene, god geboren niet geschapen…
samutpāda.
Interzijn, de wet van afhankelijk bestaan, waaruit volgt de oproep tot verantwoordelijkheid en mededogen.
De vier edele waarheden
Lijden (dukkha & de eindeloze kringloop van geboorte en dood), de oorzaak van lijden, het ophouden van lijden, het achtvoudige pad. Dit is de basis van de leer van Boeddha.
de weg van het midden
Extremisme (fundamentalisme) is uit den boze. Onwankelbare waarheden in hoofdletters gebeiteld ook. De paradox is de sleutel van zen. Soms is het (volgens Nāgārjuna) wijs niet te kiezen tussen tegengestelde uitspraken: over goed en kwaad, leven en dood, zijn en niet-zijn …
ni Dieu…
Er is geen god, die als schepper buiten zijn schepping staat. Er is enkel non-dualiteit. God en al bestaande zijn onverschillig, zonder doel. Die gedachte leert ons alles wat gebeurt te zien in het licht van de eeuwigheid en geeft de moed om alles en iedereen zonder onderscheid met liefde en mededogen te bejegenen. 4
ni maître
Er is geen meester, geen gezag dat ons voorhoudt hoe te denken. Of, met de woorden van de Boeddha:
Het is terecht dat jullie onzeker zijn, het is terecht dat jullie twijfelen. Er is twijfel bij jullie gerezen over een raadselachtige zaak.
Kālāma’s, gaat niet af op mondelinge traditie, op een successie van leraren, op horen zeggen, op overlevering van heilige geschriften, op geredeneer, op logische afleiding, op redelijke overweging, op het feit dat je genoegen schept in een theorie, op de schijn van bekwaamheid van de leraar of op de gedachte: “De asceet is onze goeroe.” (Anguttara-Nikāya, 188-193) 5
De doute systématique van Descartes en het Aude sapere van Kant (en Horatius) gaan hier hand in hand.
voorkeur voor (in alfabetische volgorde):
Chinese zen (Ch’an), Dōgen, Hakuin, Hongzhi, Huang-po, Huineng, Kuan Yin, Lao-tzu, Lin-chin, Maha Karuna (Ton Lathouwers), Meester Eckhart, Nāgārjuna, taoïsme, Zhuang Zi.
Al deze thema’s verdienden afzonderlijke behandeld te worden. Bij gelegenheid.
__________________
1 http://www.koekjeshoek.be/2010/08/uit-de-winkel-ole-versus-leo.html
2 http://www.mahakarunachan.nl/files/2010/12/01
-Hartsutra-van-de-wijsheid.pdf
3 van der Velde, P. (2016). De oude Boeddha in een nieuwe wereld. Verkenningen in de westerse dharma. nijmegen: Vantilt. (pp. 327 - 329)
4 Zie zenthema 125
5 de Breet, J. & R. Janssen. (2007). Aldus sprak de Boeddha. Rotterdam: Asoka. (p. 121)